Kripto paralar (bitcoin) haram mı? sorusuna yönelik her kesimden farklı görüşler görülmeye başlandı. Kimine göre haram, kimine göre helal, kimine göre ise şüpheli olduğu için uzak durulması gerekiyor.
Kripto paraların helal olup olmadığına kanaat getirebilmek için bireysel olarak bir kripto parayı değil, kripto paraların genelini ve arkasındaki asıl güç olan “Blockhain teknolojisi” hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Bir yerde güncellenmeyen fıkıh ile hareket etmek, meselenin aslından kaçmaya götürür ve da hüküm veren alimlerin yanlış hüküm vermelerine neden olur. Bu yüzden kripto paralar haram mı sorusuna yanıt bulabilmek için öncelikle derinlemesine kripto para nedir, nasıl çalışır, Blockhain sistemi nedir, kripto paralar gerçekten somut değil mi gibi konular üzerinde tartışmaya girmek gerekir.
Kripto Para Nedir?
“Kripto” kelime anlamı olarak “gizlenmiş” anlamına gelir. Kripto, sadece “kripto paralar” için kullanılan bir terim olmayıp geniş anlamda değerlendirilmesi gereken bir terimdir. Tam karşılığı olamasa da bireysel gönderilen SMS’ler, ülke yönetiminden sorumlu insanların yaptıkları “kripto görüşmeler”, üzerinde “OKUNAMAZ” ibaresi bulunan mektuplar vs. bunların her biri aslında “kriptoloji” kapsamında değerlendirilebilecek meselelerdir. Kripto para da bu tabirlere uygun şekilde üretilen, alınıp satılabilen dijital varlıklardır.
Kripto para, takas işlemlerinde kullanılan, uçtan uca şifrelenmiş dijital paralardır. İşin uzmanlarına göre gelecek dönemde bu paralar, fiziki paraların yerini alabilecek potansiyele sahiptir. Zira kripto paraların temeldeki kurulum amacına bakıldığında, Satoshi Nakamoto’nun “fiziki paralar” üzerinde yaptığı olumsuz değerlendirmelerin yattığı görülecektir. O’na göre; fiziki paralar, belli bir otorite (banka, kurum, devlet) tarafından yönetilip, basımı izin dahilinde olduğu için manipüle edilmeye müsait paralardır. Bu da ekonomik özgürlüğün kişilerin elinden alınarak otoritelere verilmesi demektir. Kripto paralar ise “merkeziyetsizlik” ilkesine göre çalıştıkları için üçüncü şahısların müdahalesine kapalıdırlar.
Blockhain Teknolojisi Nedir?
Son dönemlerde çokça konuşulmaya başlanan, dini boyutları tartışmalara neden olan Bitcoin’in (BTC) arkasında yatan teknolojinin adı “Blockhain Teknolojisi”dir. Bloclhain (blok zinciri), şifrelenmiş işlem takibini sağlayan, dağıtık yapıdaki bir veritabanı sistemidir. Cüzdanlarda yapılan her işlem aslında bir bloğu oluşturur. Örneğin gönderilen kripto paranın miktarı, gönderilen adres, gönderilen zaman dilimi vs. gibi bilgilerin her biri bir bloğu oluşturur ve bu bloklar şifrelenir ve değiştirilemez hale getirilir. Blockhain ağında oluşturulan bloklar, tüm kullanıcılara dağıtılır ve herkeste aynı bilgiler bulunur.
Blockhain’in “merkeziyetsizlik” ilkesine dayanması da yukarıdaki prensiplerden dolayı oluşur. Bilgiler sadece gönderici ile alıcı tarafından işlenebilir. Yani geleneksel paraların transferi aşamasında yaşanan üçüncü şahıs müdahaleleri, kripto paralarda yoktur. Bu da onların merkeziyetsiz özelliğe sahip olmasını etkileyen bir güçtür.
Blockhain teknolojisi, gizlilik prensipleri üzerine kurulmuş bir sistemdir. Fakat ağda yaşanan hareketlilikler, yapılan transfer işlemleri, alım-satım işlemleri gibi tüm işlemleri herkes görebilir. Yani gizli olmasına ek olarak aynı zamanda şeffaf bir sistemdir.
Blockhain Sadece Kripto Paralar İçin mi Kullanılır?
Bitcoin helal mi haram mı sorusunun asıl kilit noktası da yine Blockhain teknolojisidir. Fıkhi boyutta bir işin helal mi yoksa haram mı olduğunu tespit etek için işin en zeminine inmek gerekir. Kripto paralarda da Blockhain teknolojisine inmek gerekir. Çünkü “Bitcoin haramdır” diyenlerin dayandıkları nokta, elle tutulmayan, gözle görülmeyen bir alışverişin helal olmadığı yönündeki haklı gerekçeleridir. Ancak Blockhain teknolojisi, sadece kripto paralar üzerinde çalışmaz, bilakis saklama, yönetme ve depolama gibi işlemler için de kullanılır. Bana sorarsanız, İslam alimlerinin Bitcoin helal mi haram mı tartışmalarına girmeleri yerine, teknolojik olarak gelişmeye olanak sağlayan ve her anlamda kullanılabilecek blockhain sistemi üzerinde daha fazla durmaları ve bu sistemi İslam adına nasıl kullanmaları gerektiği konusunda daha fazla mesai harcamaları gerekir.
Bugün “üçüncü dünya ülkeleri” arasında en çok yer alan ülkeler, İslam ülkeleridir. Bunun tek suçlusu olarak Amerika’yı, İtalya’yı ya da diğer dünya büyüklerini görmek yerine olaya biraz da Müslümanların teknolojiden ve gelişmelerden uzak kalmışlığına bağlamak gerekir. Dün, altın rezervlerini elinde tutan Batı ülkelerinin çıkarttıkları altınlar, kendi topraklarında yer alan madenlerde değil, İslam ülkelerinde yer alan madenlerdendir. Endonezya'daki Grasberg Madeni, dünyanın en büyük altın madenlerinden biridir ve maalesef, işletmesi ve madenciliği kendi ellerinde değil, Batılı ülkelerin elindedir.
“Bankacılık sistemi” ile ilgili kısa bir araştırma yapıldığında, ilk bankacılığın İsrailliler tarafından geliştirildiği görülecektir. Çek karşılığında ticaret yapma modeli de yine İsrail menşelidir. Neticeye bakıldığında, İsrail bankacılık sistemini kurduğunda güçlü bir ülke değildi, sadece mantıklı hareket ederek bunu başardı ve bugün Müslüman olan olmayan herkes, İsrail’in icat ettiği bankacılığı kullanmak durumunda kalmıştır. Tabi bununla birlikte kredi kartları, pos cihazları da yine kullanılan araçlar olup temeli bankacılık sistemine dayanmaktadır.
“Bitcoin Haramdır” Diyenlerin Dayanağı Nedir?
İslam dinine göre, bir şeyin/malın değerinin olabilmesi için “elle tutulur, gözle görülür” olması gerekir. Allah (c.c) madenler arasında altın ve gümüşü para olarak yaratmıştır. Yani şeri boyuta göre bu iki maden dışında hiçbir şeyle alışveriş yapılamaz, faiz konamaz. Dolayısıyla kripto para da elle tutulmadığı, gözle görülmediği için haramdır.
Bir diğer dayanak ise, devlet otoritesi ve kontrolü altında olmadığı için herhangi bir güvencesi yoktur, yine bu da kripto paralara “haramdır” gözüyle bakılmasına neden oluyor. Peki, bu işin gerçeği ne, gerçekten ortada somut bir şey yok mu?
Eğer çıkılıp dense ki “Allah, Müslümanlara sadece altın ve gümüş ile alışveriş yapmayı helal kılmıştır.” El hak! Anlaşılır bir meseledir. Ancak kâğıt paradan yakuta, zümrüde kadar herhangi bir behis görmeyen, kredi kartı kullanımı için “zamanında ödenirse helaldir” diyen İslam alimlerinin kripto paralar hakkında daha fazla araştırma yapmaları gerekir. Neden?
1. Kripto paralarda somutluk durumu vardır
Kripto paralar, iki farklı modelde üretilirler.
- Proof of Work (PoW) (İş Kanıtı)
Bitcoin, Ethereum, Litecoin ve bu ağda yer alan tüm kripto paralar PoW algoritması ile çalışır ve üretilirler. PoW (iş kanıtı), Blockhain sistemi üzerinden gelen matematiksel işlemlerin ASIC cihazları ile çözülerek blok oluşturulmasına ve oluşturulan bloklar karşılığında madenciler (miners) alırlar. ASIC cihazları, yüksek elektrik enerjisi tüketen cihazlardır. Yani ortada bir somutluk aranıyorsa, harcanan elektrik ve kullanılan ASIC cihazları, somut deliller olarak gösterilebilir.
- Proof of Stake (PoS) (Hisse Kanıtı)
PoS algoritması, PoW algoritmasından daha farklıdır. PoS tabanlı kripto paralarda, madencilik (mining) ile para üretimi söz konusu iken PoS tabanlı kripto paralarda ise hisse kanıtı mantığı vardır. Yani PoS tabanlı kripto paralarda, bir sonraki bloğu oluşturan, rassal seçim ve zenginliğin ya da yaşın (yani, hissenin) çeşitli kombinasyonları yoluyla seçilir. Daha açık ifade ile; PoW tabanlı kripto paraların üretimi, proje sahiplerinin belirledikleri oranlarda satın alınarak belirli bir süre staking (kilitleme) edilmesi ile üretilir. Dolayısıyla bunlarda da bir somutluk durumu söz konusudur.
2. Devlet Güvencesi Var mı?
Kripto paralar haramdır görüşünde olan alimlerin dayandıkları bir diğer nokta ise devlet güvencesi altında olmamasıdır. Evet, kripto paralar, devletin güvencesi altında değildir, dolayısıyla kişinin mal varlığının güvencesi tamamen kişinin kendi elindedir. Ancak kişinin kendi elinde olması demek, çalınma riskine karşı güvensizdir manasına gelmez. Çünkü kripto paralar, iki farklı şekilde saklanabilmektedir.
- Sıcak cüzdanlarda
Sıcak cüzdanlar ya da diğer adıyla “online cüzdanlar” kripto para borsalarının verdiği özel anahtar kodlu cüzdanlar da kripto paralara özel olarak tasarlanmış, mobil cüzdanlardır. Mobil cüzdanlar, günlük alım satım ya da transfer yapan kişilerin daha çok kullandıkları cüzdanlardır. Bunların güvencesi ve güvenliği ilgili borsa ile alakalıdır. Geçtiğimiz günlerde yaşanan Thodex vakası, Vebitcoin vakası ve birkaç borsanın piyasadan el çekerek kullanıcıların parasını ödememesi gibi durumlar yaşanabilmektedir. Dolayısıyla risk vardır.
- Soğuk cüzdanlar
Soğuk cüzdanlar, bankalardan da kişinin parasını saklayacağı en özel yerlerden de daha güvenli yerlerdir. Bu cüzdanlar, flaş bellek tarzı bir cihaz içerisinde özel anahtar kodu ile saklama hizmeti sunarlar. Kullanıcılar, istedikleri zaman, internetin olduğu herhangi bir yerden cüzdanlarındaki varlıklarına erişebilirler. Offline (çevrimdışı) oldukları için kişinin oluşturduğu Private key (özel anahtar) kaybolmadığı müddetçe para güvendedir.
3. Alım Satımı Haramdır
Bazı alimler de kripto paraların üretilmesinin helal ancak alınıp satılmasının haram olduğunu savunurlar. Bu alimler de muhtemelen kripto para teknolojisinin nasıl işlendiğini bilmiyorlar ya da tam olarak kavrayamamışlardır. Çünkü üretimi yapan (madenci) ürettiği kripto paraları fiziki paralara çevirmek için bir borsaya ihtiyaç duyar. Yani bankadan ya da belli bir şahsa satarak varlıklarını fiziki paraya çeviremez. Dolayısıyla hak ettiği kripto paralara erişmek için sistem havuzun vermesi gereken bir cüzdan kodu vardır ve bu kod da bir borsa platformuna aittir. Yani madencinin elde ettiği Bitcoin ya da diğer kripto paraların nakit paraya dönebilmesi için alım-satım yapması gerekir. Bundan dolayı eğer üretimi helal ise alım-satımını yapmak da helaldir.
4. Haksız Kazanç Olduğu İçin Haramdır
Kripto paraların haram olduğunu savunan bazı alimlerin dayandıkları bir diğer nokta ise “haksız kazanç” için yol açması olarak görülüyor. Peki, böyle midir?
Kripto para alım satımı, rastgele yapılabilecek bir alışveriş değildir. Eğer rastgele, kripto paralar hakkında herhangi bir bilgisi olmadan, tamamen sokak berberinden ya da bindiği taksinin şoförünün söylediklerinden yola çıkarak hareket eder ve kripto para alım satımı yaparsa elbette haksız kazançtan ziyade, kumar oynamış olur. Fakat, kripto para alım satımında uygulanması gereken iki temel strateji vardır. Bunlar;
- Temel analiz,
- Teknik analiz.
Teknik analiz, bir kripto para biriminin geçmiş hareketlerinden yola çıkarak gelecekte (15 dakika sonra, 4 saat sonra, 1 ay sonra vs) fiyatının yönünü belirlemeye yarayan bir analiz yöntemidir. Elbette İslam’da gaybi meseleleri bildiğini iddia etmek şirktir. Fakat kripto para teknik analizi yapılırken kesin ifadeler kullanılmaz yani yüzde yüz yükselecek ya da düşecek iddiasında bulunulmaz, geçmiş hareketler incelenerek gelecekte de aynı hareketlerin tekrar edileceği tahmin edilir.
Temel analiz ise ilgili kripto para hakkında çıkan haberler, projeler, yenilikler, kullanıcı yorumları, ekonomi piyasası vs. gibi konuları içerir. Yatırımcı, grafik analizi yaptıktan sonra ya da önce temel analizde bulunur yani kripto para hakkında yapılan yorumlar ya da çıkan haberlere bakar, buna ek olarak ülkelerin tavırları, aldıkları yeni kararlar alınarak yine bir tahminde bulunulur ve buna göre yatırım kararı alınır.
Kripto Para Alım Satımı Kumar mı?
Kimi alimlere göre ise kripto paraların alım satımı tamamen kumardır. Yani eğer şansı varsa düşükten alıp yüksekten satar. Bu, kesinlikle doğru değildir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi teknik analiz ve temel analiz ışığında alım satım kararı alınır. Eğer hiçbir bilgisi olmadan bir kripto para alınıp satılıyorsa elbette buna “cevaz” vermek doğru olmayacaktır. Yani kripto paranın alım satımının kumar olup olmadığı da yine kişinin yaptığı işleme göre değişir.
Sonuç olarak, teknoloji ile iç içe yaşadığımız dünyada alimlerin net bir bilgiye sahip olmadan kripto paralar hakkında fetva yayınlamaları yerine, teknolojiye ayak uydurarak İslam ve İslam ümmeti adına kripto paraların ve Blockhain teknolojisinden faydalanmaya teşvik etmeleri daha sağlıklı olacaktır.
