1929 Dünya Ekonomik Krizi

1929 Dünya Ekonomik Krizi'ni anlayabilmek için öncelikle I.Dünya Savaşı'nın bazı sonuçlarına göz atmak gerekir. I.Dünya Savaşı, özellikle Avrupa dışında üretim kapasitesinin artmasına neden olmuş ve sanayi ülkeleri ihraç ettiği ürünlerle yüksek miktarda kâr sağlamıştır. Bunun yanı sıra 1920'lerde tarımsal üretimdeki artış, tarım ürünlerinin fiyatlarını düşürmüştür. Sonuç olarak da tarım ülkeleri ekonomik büyümeden yeterince fayda sağlayamamıştır.

Ekonomik krizin sebeplerine baktığımızda Amerikan ekonomisinin o dönemdeki yapısını incelemek gerekir. Amerika'da I.Dünya Savaşı'nın yarattığı zorluklar karşısında küçük şirketlerin birleşerek savaş sonrası tekel oluşturduğunu görüyoruz. 1929 yılında Amerikan ekonomisinin yüzde 50'si üzerinde söz sahibi olan holding sayısı 200 kadardı. Bu yüzden tek bir holdingin iflas etmesi durumunda bile ekonominin sarsılacağını tahmin etmek zor değildir. Aynı zamanda bu dönemde Amerikan banka ve şirketlerinin çalışma esaslarını düzenleyen yasalar yetersizdir ve hissedar yatırımcıların bilgilendirilmesinde, denetlemede eksiklikler mevcuttur.

Amerika'daki ekonomik gelişmelere baktığımızda 1924-1929 yılları arasında ihracat fazlası gerçekleştiğini ve dünyanın kredi veren ülkesi konumuna geldiğini görüyoruz. Bu sırada ülkede otomobil, yapı, elektrik gibi yeni endüstriler gelişmeye başlamıştır. Yeni gelişen endüstrilere talep fazla olduğu için borsanın spekülatif olarak aşırı yükselmesine sebep olmuştur. Amerika'nın verdiği kredileri geri alamaması Amerikan ekonomisinin zora girmesine sebep olmuştur. 

Bu sırada İngiltere'de para biriminin aşırı değer kazanması ihracatta düşüşe neden olmuştur ve ekonomi daha da bozulmuştur. Almanya ise savaş tazminatlarını ödediği için karşılıksız para basmıştır. Bu da ülkede aşırı enflasyona (hiperanflasyon) neden olmuştur. Amerikan ekonomi yönetiminin krizle ilgili gerekli kararları yerine ve zamanına uygun olarak almaması krizin büyümesinde büyük etki göstermiştir.

Kriz en çok sanayileşmiş şehirleri etkilemiştir. Madencilik alanı krizin en fazla etkilediği sektörlerden biri olmuştur. Ekonomik kriz, yeryüzündeki toplam üretimin yüzde 42 oranında azalmasına, dünyada 50 milyon insanın işsiz kalmasına ve dünya ticaretinin yüzde 65 oranında azalmasına neden olmuştur. 

Kara Perşembe

New York Borsası gittikçe yükselmiş ve yüksek fiyat kazanç oranı getirmiştir. 3 Ekim 1929 tarihinde borsanın yükselişi durmuştur ve birkaç büyük holdingin hisse senetleri düşmüştür. 21 Ekim'de yabancı yatırımcılar kağıtlarını ellerinden çıkarmışlardır ve bu düşüş hızlanmıştır. Kara Perşembe olarak anılan 24 Ekim 1929 günü borsa dibe vurmuştur. Bu süreçte birçok banka batmış ve bu yüzden binlerce insanın mal varlığı yok olmuştur. Bundan sonra ilginç gelişmeler gerçekleşti. İnsanlar açlığa sürüklendiği için sebze ve meyve yetiştirip satarak yaşamaya çalışmış, piyasadaki para bir anda yok olduğu için ihtiyaçlarını karşılamak adına takas ekonomisine geri dönmüşlerdir.

Krizin Türkiye'ye Etkileri

Ulusal sanayiyi güçlendirme yolunda halk hem tasarrufa hem de yerli malı kullandırma özendirilir. Bu amaçla 4 Nisan 1929'da İstanbul Üniversitesi'nde düzenlenen Yerli Malı Kullanma ve Koruma konulu toplantıda gençlik yerli malı kullanma yemini eder. Daha sonra yerli malı kullanımını yaygınlaştırmak için bir cemiyet kurulur. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Kazım Özalp başkanlığında çalışmalarına başlar.

NeOldu.com / Özel Haber