Heyelan Nedir? Türleri, Oluşumu ve Alınması Gereken Önlemler

Heyelan Hakkında Bilgiler

Türkiye'nin eğimli arazileri ve bahar aylarında aldığı yağış nedeniyle heyelan çok görülmektedir. Türkiye'de özellikle eğimin fazla olduğu Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu'da heyelan riski fazladır. Bugün sizlere heyelanın ne olduğunu, nasıl oluştuğunu ve heyelandan korunmak için ne gibi önlemler alınması gerektiğini sunacağız.

İşte doğanın korkunç yüzü heyelan hakkında bilgiler;

Heyelan Nedir?

Heyelan, yamaçların ani bir şekilde hareket etmesi sonucu meydana gelen bir doğal afet türüdür. Yamaçların hareket etmesi sonucu yere kayan toprak, kaya, çakıl ve diğer malzemeler doğal afetler arasında en tehlikeli olanlarından biridir. Heyelan, yamaçlarda aşırı yağış, yeraltı suyu, buzulların erimesi, depremler veya insan faaliyetleri gibi nedenlerden kaynaklanabilir.

Heyelan, yamaç hareketleri sonucu toprak, kaya ve diğer malzemelerin bir arada hareket etmesiyle gerçekleşir. Bu hareketler genellikle hızlı ve ani bir şekilde gerçekleşir ve önemli miktarda malzeme hareket edebilir. Bu nedenle, heyelanlar insan yaşamı, mülkleri ve doğal ortamı etkileyebilir.

Genellikle üç farklı türde sınıflandırılır: düşme heyelanları, kayma heyelanları ve akma heyelanları. Düşme heyelanları, kaya ve toprağın dikey olarak hareket etmesi sonucu gerçekleşir. Kayma heyelanları, malzemelerin yatay hareketiyle gerçekleşir ve yamaçlarda çatlak veya kırık oluşumu sonucu meydana gelir. Akma heyelanları ise, toprağın sıvı hale gelmesi veya erimesi sonucu gerçekleşir.

Heyelanın Oluşmasını Etkileyen Faktörler

Heyelanların ciddiyeti, hareketin hızı, malzeme miktarı ve etkilediği alanın büyüklüğüne göre değişebilir. Heyelanların neden olduğu zararlar, insanlar için tehlikeli olabilen toprak kaymaları, su baskınları ve çamur akıntıları gibi doğal afetlerdir. Heyelanın oluşmasına neden olabilecek bir çok faktör bulunmaktadır.

1. Kuvvetli Eğim

Eğim, heyelanı ve toprak kaymalarını oluşturan en önemli faktörler içinde yer alır çünkü eğimin artmasıyla kütlerler daha kolay yer değiştirir. Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerindeki eğimin ve yükseltinin fazla olması heyelanın en çok bu yerlerde görülmesine neden olur. Eğimin az olduğu İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerinde heyelan olaylarına daha az rastlanılır.

2. Yağış

Yağış artması toprak kaymasını da artırır çünkü yağışlarla kar ve buz erimeleri sonucu tabakaların arasına sızan sular sürtünmeyi azaltarak kütlelerin kaymasına neden olur. Ülkemizdeki heyelan olayları çoğunlukla yağışın ve toprak neminin fazla olduğu dönemlerde oluşur.

3. Kaya ve Toprakların Özellikleri

Arazilerdeki killi taş ve toprakların bol miktarda su emerek yumuşaması, toprakların gözenekli yapıda olması tabakaların arasında su sızmalarına neden olur. Bu durumun görüldüğü yerlerde heyelan olayları fazladır. Suyu emmeyen, sert toprakların bulunduğu arazilerde heyelan oluşumu daha azdır. Bundan yola çıkarak kil topraklarının en fazla olduğu Karadeniz için ülkemizde en çok heyelan olaylarının olduğunu söyleyebiliriz.

4. Yerçekimi

Yamaçta bulunan kütleler yerçekimine bağlı olarak aşağıya doğru çekilir. Çekim gücü ile birlikte kütleler harekete geçer.

5. Doğal Afetler- Beşeri Diğer Faktörler

Deprem, sel gibi doğal etkenler de heyelan riskini artırmaktadır. Aynı zamanda yol çalışmaları, tünel yapımı gibi yamaçların doğal dengesini bozan yapımlar da heyelana neden olmaktadır.

Heyelanın Etkileri ve Sonuçları

Heyelanlar yerleşim çevresinde oluştuğu zaman can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Örneğin 1998 yılında Trabzon’un Maçka ilçesindeki heyelan sonucu 64 kişi, 1995 yılında Isparta’nın Serinkent ilçesindeki heyelanda ise 74 kişi hayatını kaybetmiştir. Heyelan çevresindeki bulunan yapılara maddi zararlara da neden olmaktadır. Heyelan sonrasında değişik biçimlerde değişiklikler meydana gelmektedir.

Heyelan sonucu tarla, bağ, bahçe ve tarım alanları kum, çakıl, taş gibi maddelerle kaplanır. Kimi zaman da kara ya da demir yolları büyük zarar görmektedir. Heyelanın en fazla görüldüğü mevsim ilkbahardır. Bunun nedeni bu mevsimde yağışın fazla alması, kar sularıdır. Bu olumsuzlukları önlemek için ağaçlandırmalar yapılmalı, heyelan tehlikesi olan yerlere yerleşim yapılmamalı ve aynı zamanda yolun heyelan olabilecek yamaçlardan geçmemesine özen gösterilmelidir.

Heyelanlara Karşı Alınabilecek Önlemler

Heyelanlar, yamaçlarda ani ve hızlı bir şekilde hareket eden malzemelerin toprak kayması, kaya düşmesi veya akışı sonucu oluşan doğal afetlerdir. Bu afetler, insanlar, evler ve diğer yapılar için ciddi bir tehlike oluşturabilir. Heyelanlara karşı alınabilecek önlemler, önceden hazırlık, yamaçların stabilitesini artırma ve doğru yerleşim planlaması gibi adımları içerir.

Heyelan riski olan alanların belirlenmesi

Heyelanların sıklıkla yaşandığı bölgelerde yaşayanlar, yerel yönetimlerin bu riski belirlemesi ve bu alanlarda yapılaşmayı kısıtlaması için çalışmalar yapabilirler.

Doğru yerleşim planlaması

Yamaçlarda evler ve diğer yapıların yapımı, yamaçların stabilitesi ve su yönetimi dikkate alınarak yapılmalıdır. Bu, heyelanların etkisini azaltabilir.

Yamaçların stabilitesini artırma

Yamaçların stabilitesini artırmak için bir dizi önlem alınabilir. Bu önlemler arasında yamaçlara toprak tutucu bitkiler dikmek, su tahliye kanalları yapmak, yamaçları güçlendirmek için çakıl veya beton kullanmak, yamaçlarda rüzgar perdeleri oluşturmak gibi yöntemler yer alır.

Heyelanları izleme ve tahmin etme

Heyelanları izlemek ve tahmin etmek için, toprak nem ölçerler, yağmur ölçerler, deprem sensörleri ve sensörler gibi bir dizi teknolojik araç kullanılabilir. Bu araçlar sayesinde heyelanların ne zaman oluşacağı veya ne kadar risk taşıdığı belirlenebilir.

Acil eylem planları

Heyelanların yaşandığı bölgelerde, acil durum eylem planları hazırlanmalı ve bu planların uygulanması için düzenli tatbikatlar yapılmalıdır. Bu planlar, afet anında can kaybını ve mal kaybını en aza indirmek için gerekli olan adımları içerir.

Yerleşim yerlerinin güçlendirilmesi

Yerleşim yerlerinin güçlendirilmesi, heyelanların etkilerini azaltmak için yapısal düzenlemeler yapılması anlamına gelir. Bu düzenlemeler arasında binaların daha sağlam yapılması, su tahliye sistemlerinin iyileştirilmesi ve yamaçlardaki ağaçların kesilmesi yer alabilir.

Heyelan ile Erozyon Arasındaki Fark Nedir?

Erozyon ve heyelan sürekli birbiriyle karıştırılır, erozyon ve heyelanın aynı şey olduğu sanılır. Aslında oluşumları, süreleri ve yol açtığı sonuçlar birbirinden farklıdır. İşte, heyelan ve erozyonun arasındaki en farklar;

• Erozyonda aşınma söz konusuyken heyelanda ise toprak kayması söz konusudur.
• Erozyon için uzun bir zaman dilimi gereklidir ancak heyelan aniden olabilir.
• Heyelan insanların ölümlerine sebep olurken erozyonda bu durum dolaylıdır.
• Erozyonu önlemek için ağaç dikimi doğrudan bir faktör iken heyelanda bu dolaylı etkilidir.
• İki doğal olayın etki alanı birbirinden farklıdır. Heyelan en çok yağış alan yerlerde olurken erozyon kurak alanlarda daha belirgindir.
• Erozyonun oluşumunda insanoğlu doğrudan bir etkiye sahipken, heyelanda ise dolaylı bir etki söz konusudur.
• Heyelanın oluştuğu yerlerde killi topraklar hakimken erozyonda bu durum etkili değildir.
• Tabakaların uzanış yönü heyelanı etkilerken erozyonda ise etkili değildir.

Heyelanlar neden oluşur?

Heyelanlar, yamaçlardaki toprağın veya kayaların aşırı nem, yağmur, deprem, sel, buzlanma veya yapay etmenler (inşaat çalışmaları, madencilik faaliyetleri vb.) nedeniyle kayması veya hareket etmesi sonucu oluşur.

Heyelanlar neden tehlikelidir?

Heyelanlar, insanlar, evler ve diğer yapılar için ciddi bir tehlike oluşturabilir. Heyelanlar, yol kapatmalarına, su kaynaklarına zarar vermeye, tarım arazilerini tahrip etmeye ve can kaybına neden olabilir.

Heyelanların türleri nelerdir?

Heyelanlar, kayma, akma ve düşme olarak üç ana türe ayrılır. Kayma heyelanı, yamaçlardaki toprağın veya kayaların kaymasıdır. Akma heyelanı, yamaçlardaki toprağın veya kayaların aşağı doğru hareket etmesidir. Düşme heyelanı ise, yamaçtaki bir kaya veya kütlenin yerinden oynaması sonucu düşmesidir.

Heyelanlar nasıl önlenir?

Heyelanların önlenmesi mümkün olmamakla birlikte, alınabilecek önlemlerle etkileri azaltılabilir. Bu önlemler arasında heyelan riski olan alanların belirlenmesi, doğru yerleşim planlaması, yamaçların stabilitesinin artırılması, heyelanları izleme ve tahmin etme, acil eylem planlarının hazırlanması ve uygulanması, yerleşim yerlerinin güçlendirilmesi gibi adımlar yer alabilir.

Heyelanların etkilerini nasıl azaltabilirim?

Heyelanların etkilerini azaltmak için yapabileceğiniz bazı adımlar şunlar olabilir: heyelan riski olan bölgelerde yaşamamaya dikkat etmek, evinizi doğru yerleşim planlaması dikkate alarak inşa etmek, yamaçlara toprak tutucu bitkiler dikmek, yamaçları güçlendirmek için çakıl veya beton kullanmak gibi yöntemler kullanmak, heyelanların yaşandığı bölgelerde acil durum eylem planları hazırlamak ve tatbikatlar yapmak.