Selçuklu Devleti'nde Hükümdarlık Sistemi Hakkında Bilgi

Selçuklu Devleti kurumları bakımından hiç şüphesiz Orta Asya Türk Devletleri ve İslam Devletleri'nden etkilenmiştir. Bu makalede Selçuklu Devleti'nde hükümdarın görev ve sorumluluklarına değineceğiz. Bu görev ve sorumluluklar dönemin diğer Türk Devletleri'nin kurumlarına ve hükümdarlarının görev ve yetkilerine de ışık tutmaktadır. 

Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu ve Hükümdarlık Sistemi

Selçuklu Devleti, 11. yüzyılın başlarında Orta Asya'da yaşayan Türkmen boylarından biri olan Selçuklu Hanedanı tarafından kurulmuştur. Hanedanın lideri Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi ile yaptığı anlaşma sonrasında 1055 yılında Bağdat'a girdi ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kuruluşunu ilan etti.

Selçuklu Devleti'nin hükümdarlık sistemi, Türk-İslam geleneğinde olduğu gibi otoriter bir yapıya sahipti. Devletin en üstünde, sultan olarak adlandırılan hükümdar yer alıyordu. Sultan, aynı zamanda devletin başkomutanı ve en yüksek yargıçıydı. Selçuklu hükümdarları, sultan unvanını kullanmışlardır.

Sultanın altında, yönetim ve idari işleri yürüten Divan-ı Saltanat adı verilen bir kurul bulunmaktaydı. Divan-ı Saltanat, sultanın yardımcılarından oluşan bir meclisti. Bu meclis, vergi toplama, hukuk davaları, askeri işler, diplomasi ve diğer yönetim işleri gibi konularda kararlar alırdı.

Selçuklu hükümdarlığı, bölgesel beyliklerin bir araya gelmesiyle kurulduğu için, hükümdarlık sistemi de bu prensibe dayanıyordu. Bölgelerin yönetimi, atabeyler adı verilen sultanın yakın akrabalarına veya güvenilir beylerine verilirdi. Atabeyler, sultanın yerine geçebilecek kişilerdi ve sultanın ölümü veya sağlık sorunları durumunda devletin yönetiminde önemli bir rol oynarlardı.

Selçuklu Devleti'nin hükümdarlık sistemi, askeri başarılar ve siyasi ustalıkla desteklendiği için oldukça etkiliydi. Devlet, Orta Doğu ve Anadolu'da geniş bir toprak bölgesine yayıldı ve 11. ve 12. yüzyıllarda İslam dünyasının en önemli güçlerinden biri haline geldi.

Hükümdarın Görev ve Sorumlulukları

Devletin başında hükümdar bulunurdu. Selçuklular’da ‘sultan’ ünvanı kullanan ilk hükümdar Tuğrul Bey’dir. Devleti temsil eden hükümdar aynı zamanda ’saray’ ‘ordu’, ’hükümet’ ve ‘adalet’ olmak üzere 4 müessesenin de başındaydı.

Yasama

Sultan’ın yayınladığı fermanlar, verdiği emirler, hatta ağzından çıkan her sözün kanun sayılması yasama yetkisini elinde bulundurduğunu gösterir. .Devletin bütün kademesi; ulema, umera ve halk bu emirlere uymak durumundaydı.

Yürütme

Tahta çıkan her hükümdar kendi icraatları doğrultusunda kendi çalışma ekibini kurardı. Bundan başka her hükümdar devlet başkanı olması dolayısıyla iç ve dış güvenliği yani huzuru sağlardı. Vergiler koyar iktaları dağıtır ve meliklere toprak verirdi. Bu işlerin toplamına yürütme diyoruz.

Yargı

Sultan adalet kurumunun da başıydı. Hükümdar her İslam Hükümdarı gibi en büyük yargıç konumundaydı. Pazartesi ve Perşembe günleri Divan-ı Mezalim adındaki yüksek mahkemeye başkanlık ederdi.  Halkın sıkıntılarını dinlerdi. Büyük davalara bakardı. Suçlulara ceza verebileceği gibi suçluları af edebilirdi. Toplu af bile yapabilirdi. Hükümdarlar yargılama sürecinde şeriat kanunlarına ve Türk örf ve geleneklerini göz önünde bulundururlardı.

Selçuklu Devleti'nde Hükümdarlar

Selçuklu Devleti, yaklaşık 400 yıl boyunca hüküm sürmüş bir Türk-İslam devletidir. Bu süreçte, çeşitli hükümdarlar devletin yönetiminde rol oynamıştır. İşte, Selçuklu Devleti'nin en önemli hükümdarlarından bazıları:

Tuğrul Bey (1016-1063)

Selçuklu Devleti'nin kurucusu olan Tuğrul Bey, 1055 yılında Bağdat'ı ele geçirerek Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nu ilan etti. İmparatorluğun başkenti, Bağdat'ta yer alırken, devletin sınırları Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar genişlemiştir.

Alparslan (1029-1072)

Selçuklu Devleti'nin en önemli hükümdarlarından biri olan Alparslan, Malazgirt Meydan Muharebesi'nde Bizans İmparatorluğu'nu mağlup ederek Anadolu'ya giriş yapmıştır. Bu zafer, Türklerin Anadolu'yu ele geçirerek burada yeni bir devlet kurmasına yol açmıştır.

Melikşah (1055-1092)

Selçuklu Devleti'nin en uzun süre hüküm süren hükümdarı olan Melikşah, devletin gücünü zirveye çıkarmıştır. Döneminde, devletin sınırları Orta Asya'dan Suriye'ye kadar genişlemiştir. Ayrıca, İslam kültürüne ve sanatına büyük önem vermiştir.

Sultan Sencer (1087-1157)

Selçuklu Devleti'nin üçüncü hükümdarı olan Sultan Sencer, babası Melikşah'ın ölümü üzerine tahta çıkmıştır. Döneminde, devletin sınırları genişlemiş ve başkent İsfahan'a taşınmıştır. Ayrıca, ilim ve sanat alanında da büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.

2. Kılıçarslan (1155-1192)

Selçuklu Devleti'nin en önemli hükümdarlarından biri olan II. Kılıçarslan, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurulmasına öncülük etmiştir. Döneminde, devletin sınırları genişlemiş ve birçok savaş kazanılmıştır. Ayrıca, ilim ve sanat alanında da önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

Selçuklu Hükümdarlığı Döneminde Kültür ve Sanat

Selçuklu Devleti, Türk tarihinin en önemli ve etkili devletlerinden biridir. Kuruluşu 11. yüzyıla dayanır ve 14. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Selçuklu Devleti'nin kurucusu olan Tuğrul Bey, İslam dünyasında büyük bir etki yaratmış ve Türklerin İslam dünyasında önemli bir güç haline gelmesine öncülük etmiştir.

Selçuklu Devleti'nin kurulmasıyla birlikte, İslam kültürü ve sanatı da Türklerin hayatında önemli bir yer edinmiştir. Selçuklu hükümdarları, İslam mimarisi, edebiyatı, müziği ve diğer sanat dallarına büyük önem vermişlerdir.

Selçuklu mimarisi, İslam mimarisi tarzının en önemli örneklerinden biridir. Selçuklu mimarisi, Anadolu'da birçok cami, medrese, türbe, saray ve köprü gibi yapıların yapımında kullanılmıştır. Selçuklu mimarisinde kubbe, tonoz, kemer ve sütun gibi öğeler kullanılmıştır. Selçuklu mimarisi, geometrik motifler ve hat sanatı gibi diğer sanat dallarıyla da yakından ilişkilidir.

Siyasetname Nedir? (1092)

1086-1087 yıllarında Sultan Melikşah tarafından aralarında Nizam-ül Mülk’ün de bulunduğu devlet adamlarına emir vererek; ‘’herbiriniz devlet için düşünsün ve devlet adına bugün neyin iyi neyin kötü olacağını yazsın.’’ demiştir.  Melikşah  verilen tebliğlerden hiçbirini beğenmemiştir. 1092  yılında Nizam-ül Mülk’ün verdiği SİYASETNAME’yi beğenmiştir.

Nizam-ül Mülk Nedir?

Eser 51 fasıldan oluşmaktadır. Siyasetname basit bir öğüt kitabı değildir. İçinde teklifler ve öneriler vardır. Ayrıca Selçuklu Devleti hakkında önemli bilgilere yer vermektedir. Yazar eseri ibret verici hikayelerle süslemiştir. Hadisler ve ayetleri de içine serpiştirmiştir. Eserde dönemin hükümdarı Melikşah’a devletin nasıl yönetilmesi konusunda tavsiyelerde bulunulmaktadır. Ayrıca sultanı batini ve diğer düşman devletlere karsı da uyarmıştır.

Selçuklu Devleti'nin ekonomisi nasıldı?

Selçuklu Devleti ekonomisi, tarım ve ticarete dayalıydı. Tarım, hayvancılık ve ticaret Selçuklu Devleti ekonomisinin temelini oluşturuyordu. İpek, baharat, metal ve kumaş gibi mallar, Selçuklu Devleti'nin önemli ticaret ürünleriydi.

Selçuklu Devleti'nin en önemli savaşı hangisiydi?

Selçuklu Devleti'nin en önemli savaşı, Malazgirt Savaşı'dır. Bu savaş, 1071 yılında Alparslan tarafından Bizans İmparatorluğu'na karşı kazanılmıştır.

Selçuklu Devleti döneminde hangi sanat dalları gelişmiştir?

Selçuklu Devleti döneminde, mimari, edebiyat, müzik ve hat sanatı gibi sanat dalları gelişmiştir.

Selçuklu Devleti'nin yıkılış nedeni nedir?

Selçuklu Devleti'nin yıkılış nedenleri arasında iç çekişmeler, Moğol istilası, ekonomik sorunlar ve siyasi istikrarsızlık sayılabilir. 13. yüzyılın sonlarında Moğolların Anadolu'ya girmesi ve Ankara Savaşı'nın kaybedilmesi, Selçuklu Devleti'nin yıkılışına sebep oldu.