Radyasyon Nedir? Radyasyon Nasıl Yayılır? Zararları Neler?

Radyasyon hem doğal kaynaklardan hem de yapay kaynaklardan gelir ve çoğu zaman faydalıdır. Özellikle tıp ve endüstri gibi birçok alanda kullanılan radyasyon, doğru bir şekilde kullanıldığında hayatımızı kolaylaştırabilir ve iyileştirebilir. Bu yazımızda radyasyon hakkında birçok bilgiyi bulabilirsiniz.

İşte radyasyon hakkında bilmeniz gerekenler...

Radyasyon Nedir?

Maddenin yapı taşı olan atom, proton ve nötronlardan oluşan çekirdekten meydana gelmektedir. Bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı protonlarından fazlaysa bu maddenin çekirdeğinde kararsızlık meydana gelir. Bu sayede fazla nötronlardan parçalanarak ortaya alfa, beta, gama adı verilen ışınlar saçılır. Bu ışınlara radyasyon denilmektedir.

Etrafımızdaki birçok madde doğal olarak radyasyon içerir. Toprakta olan doğal radyasyon nedeniyle gıdalarda da radyasyon bulunmaktadır. Gıdalar içinde ayçiçeği, havuç, patates, kuru yemiş ve maden sularında diğer gıdalara göre daha yüksek radyasyon bulunur. Ayrıca işlenmiş maddeler de radyasyon oluştururlar. Örneğin granit, kum taşı, kireç taşı gibi bazı kayalar radyasyon içerirler. Bunları kullanarak yapılan binalar da doğal olarak radyasyon kaynağı durumundadır.

Radyasyon Nasıl Yayılır?

Dalga yoluyla, parçacık yoluyla veya foton olarak adlandırılan enerji paketleri yoluyla ile yayılabilir. Aslında doğada sürekli meydana gelen bir olaydır. Günlük hayattaki radyo dalgaları, endüstride kullanılan x-ışınları ve güneş ışınları alışkın olduğumuz radyasyon çeşitleridir. Radyasyonu ilk keşfeden kişi, 1896’da Fransız fizikçi Henri Becquerel’dir. Becquerel, uranyum tuzunun ışınlar yaydığını fark etmesi sonucu bu keşfi yapmıştır. Bu tarihten sonra literatüre giren radyasyon hakkında çalışmalar arttırılmıştır. Bu çalışmalar sonucu uranyum elementinin işlenmesiyle muazzam güç elde edildiği günümüz teknolojisine ulaşılmıştır.

Radyasyon Çeşitleri Nelerdir?

Elde edilen enerjinin yüksekliğine bağlı olarak farklı türlerde radyasyonlar mevcuttur. Bu radyasyon türleri, sahip oldukları enerji seviyelerine ve yayılma şekillerine göre farklı şekillerde sınıflandırılır.

1. Alfa Radyasyonu

Alfa radyasyonu, alfa parçacıkları olarak bilinen yüklü parçacıklardan oluşur. Bu parçacıklar, iki proton ve iki nötron içerir ve helyum çekirdeği ile aynı yapıya sahiptir. Alfa radyasyonu, diğer radyasyon türlerine göre daha az enerjik olduğu için, cilt veya kağıt gibi yüzeylerden engellenebilir.

2. Beta Radyasyonu

Beta radyasyonu, yüksek enerjili elektronlar veya pozitronlar (pozitif yüklü elektronlar) tarafından yayılır. Beta radyasyonu, alfa radyasyonuna göre daha enerjiktir ve birkaç milimetre kalınlığındaki alüminyum levhalar veya insan derisi gibi maddeler tarafından engellenebilir.

3. Gama Radyasyonu

Gama radyasyonu, elektromanyetik bir ışın olarak yayılır ve diğer radyasyon türlerine göre en yüksek enerji seviyesine sahiptir. Bu nedenle gama radyasyonu, diğer radyasyon türlerine göre daha derin penetrasyona sahiptir ve daha kalın engeller gerektirir. Kurşun veya beton gibi yoğun malzemeler, gama ışınlarını engellemek için kullanılabilir.

4. X-ışınları

X-ışınları, elektromanyetik bir ışın türüdür ve yüksek enerji seviyelerine sahiptir. Tıbbi görüntüleme gibi birçok alanda kullanılan x-ışınları, gama radyasyonuna benzer şekilde penetrasyona sahiptir.

Radyasyonun Zararları Nelerdir?

İyonlaştırıcı radyasyon, DNA’yı parçalayabilecek kadar enerji taşımaktadır. DNA’ nın parçalanması demek hücrenin ölmesi demektir. Bunun sonucunda doğal olarak dokular zarar görür ve kanser ortaya çıkarabilir. DNA’ da meydana gelen hasarlar sonucu genetik etkiler ortaya çıkar. Hamile bayanların çocuklarında organ bozuklukları meydana getirebilir. Radyasyona maruz kalan birkaç nesil boyunca bu bozukluklar ve kanser vakaları devam etmektedir. Radyasyon canlı vücudunda kalıcı değişikliklere sebep olabilir. Radyasyonun etkileri çocuklar ve gelişme çağındaki gençlerde daha çok görülebilir.

İlk etkilenen organlar gözlerdir. Yakından televizyon izleyen çocuklarda göz bozuklukları ve katarakt hastalıkları oluşmasının sebebi bu radyasyondur. Radyasyonun doğada kolay yok olmayan bir maddedir. Radyoaktif madde ile yüklenmiş toz bulutları atmosfere yerleşerek dünyanın başka bir yerinde radyoaktif yağışlar meydana getirebilirler. Örneğin Çernobil Faciası sadece Ukrayna’ da meydana gelmiştir fakat Karadeniz bölgesini ve tüm Avrupa’yı etkilemiştir. Ayrıca yüklü bulutlar yıllarca radyoaktif yağmurlar ile içme sularına ve toprak üzerindeki bitkilere karışmış, bunları tüketen canlılara ulaşarak vücutlarını etkileniştir. En son Japonya Fukuşima Nükleer Santrali’nde meydana gelen kaza sonucu radyoaktif maddeler 2 sene sonra okyanusun öbür ucundaki Kanada kıyılarına kadar ulaşmıştır.

İnsan Ne Kadar Radyasyona Maruz Kalabilir?

Uluslararası Atom Enerjisi’ne göre bir insan yılda ortalama 2,8 milisivert (mSv) radyasyona maruz kalmaktadır. Bunun %85’i doğal kaynaklardan yani topraktan, güneşten ve uzaydan gelen kozmik ışınlardan kaynaklıyken, yüzde 14’ü tıbbi ışınlamalar (MR vb.) ve yüzde 1’i de insan yapımı (nükleer silah denemeleri nedeniyle atmosfere salınmış radyoaktivite ve nükleer santral) unsurlardan kaynaklanıyor. Alfa, beta ve gama ışınları gözle görülmediği için farkında olmadan organlarımız, dokularımız, tüm vücudumuz radyasyonla etkileşime girer. Bu etkileşimi çoğu zaman fark edemeyiz, etkileri ortaya çıkmaya başladığı zaman anlarız.

Radyasyon Vücutta Birikir Mi?

Dış ortamdaki elektromanyetik radyasyon insan vücuduyla doğrudan temasa geçebilir. Radyonüklitlerin yaydığı radyasyondan dış ışınlanma yoluyla veya bu radyonüklitlerin solunum, sindirim veya dolaşım sistemi yoluyla vücut içine alınmasından iç ışınlanma yoluyla radyasyona maruz kalabilmektedir. Röntgen cihazları kendileri radyoaktif madde aktaran cihazlar olmayıp ancak gerekli elektrik enerjisi sağlandığında X-ışını üreten cihazlar olduğundan bu şekilde alınan radyasyon anlık olup insan vücudunda birikmez. Vücuttaki radyoaktif madde miktarı “Tüm Vücut Sayım Sistemi” kullanılarak veya idrar/dışkı analizi ile ölçülebilir.

Radyasyondan Korunmak İçin Neler Yapılmalıdır?

• Kullanmadığınız elektrikli aletleri ya kapalı tutunuz ya da fişten çıkarınız çünkü cihazlar "stand by" konumunda kaldığı sürece elektromanyetik kirlilik oluşturmaktadır.
• Düşük radyasyonlu bilgisayar ekranı kullanmaya özen gösteriniz ya da ekran filtresi kullanınız,
• Halojen ve flüoresan lambaları okuma lambası olarak kullanmamaya özen gösteriniz.
• Radyo, telefon, tablet gibi cihazları gece yatarken başınızdan uzak mesafede bir yere bırakınız.
• Saç kurutma makinesi manyetik alan yarattığı için uzun süreli kullanmak yerine kısa süreli tekrarlar ile kullanınız.
• Cep telefonlarıyla uzun konuşmalardan kaçınmalısınız. Mümkünse kulaklık kullanın.
• Dizüstü bilgisayarlar (LCD ekran) şarjlı kullanıldığında düşük EM alana sahiptir, uzakta şarj ediniz.
• Fotokopi makinelerinden (yüksek manyetik alan) en az 50 cm uzakta durunuz.
• Elektrikli tıraş makinesini mümkünse şarjlı kullanmayı tercih ediniz.
• TV ekranlarından (ön ve arkasından) en az 2 m uzakta bulununuz.

Radyasyon nedir?

Radyasyon, çevremizdeki maddelerin çekirdeklerindeki enerjinin çeşitli yollarla serbest bırakılması sonucu oluşan enerjik parçacıklardır. Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar halinde yayılabilir.

Radyasyon kaynakları nelerdir?

Doğal kaynaklar arasında güneş ışınları, radyoaktif elementler ve kozmik radyasyon yer alır. İnsan yapımı kaynaklar ise radyoaktif maddelerin kullanımı, nükleer reaktörler ve tıbbi görüntüleme cihazlarıdır.

Radyasyonun insan sağlığına etkileri nelerdir?

Yüksek düzeyde radyasyon maruziyeti, hücrelere zarar verebilir ve kanser gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Düşük düzeyde radyasyon maruziyeti de uzun vadede sağlık sorunlarına neden olabilir.

Radyasyon nasıl ölçülür?

Radyasyon dozu genellikle Sievert (Sv) veya Gray (Gy) birimleriyle ölçülür. Radyasyonun yoğunluğu, maruz kalınan süre ve radyasyon kaynağından uzaklığın birleşiminden etkilenir.

Radyasyondan korunmak için neler yapılabilir?

Radyasyondan korunmak için kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılabilir, radyasyon kaynaklarından uzak durulabilir ve maruziyet süresi kısaltılabilir. Ayrıca, radyasyonun zararlı etkileri azaltmak için yasal düzenlemeler ve yönergeler de vardır.

Radyasyon tıbbi uygulamalarda nasıl kullanılır?

Radyasyon tıbbi uygulamalarda kanser tedavisi ve diğer tıbbi görüntüleme prosedürleri için kullanılır. Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerinin öldürülmesine yardımcı olur ve tıbbi görüntüleme prosedürleri, iç organların resimlerinin alınmasını sağlar.

Radyasyon çevreye nasıl etki eder?

Radyasyon, çevredeki canlılar ve bitkiler üzerinde birçok olumsuz etkiye sahip olabilir. Yüksek düzeyde radyasyon, çevredeki ekosistemi etkileyebilir ve bitki örtüsü, su kaynakları ve hayvanların sağlığı üzerinde olumsuz