Başkanlık Sistemi Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Başkanlık sisteminin ne olduğu hakkında çoğumuz bilgi sahibi değiliz. Televizyonda duyduğumuz iki-üç kelimeyle sınırlayabileceğimiz bir oluşum değildir. Sizlere detaylı olarak başkanlık sisteminin ne olduğunu, özelliklerini, sağladığı avantajları, dezavantajları anlatacağız. Böylelikle tam olarak bilgi sahibi olmuş olacaksınız. İlgili haberde Başkanlık Sistemi modellerini de inceleyerek, çokça tartışılan başkanlık sistemi tiplerinin ne olduğu hakkında bilgi sahibi olacaksınız. Şimdi Başkanlık Sistemini yakından tanıyalım.

Başkanlık Sistemi Nedir?

Başkanlık Sistemi, yasama, yürütme ve yargı arasında kesin bir ayrıma ve dengeye varan; yasama ve yargı organlarının demokratik denetim içinde, yürütmenin iktidarın olanaklarını genişleten bir hükümet sistemidir. Yani, bu sayede yürütmenin önü açılmış olacak. Bu tanım çevresinde dünyada hepsi birbirinden farklı, kendi tarihi, sosyolojik ve siyasal koşulları sonucu şekillenen başkanlık sistemlerinden söz etmek mümkündür. Bütün sistemler tarafından en başarılı bulunan başkanlık sistemi, ABD usulü Başkanlık Sistemidir.

Yarı Başkanlık Sistemi Nedir?

Başkanlık sistemi ve parlamenter sistemi karışımıdır. Yürütme gücü halk tarafından seçilen devlet başkanı ile meclis güvenine dayanan hükümet başkanı arasından paylaşılan sistemdir. Fiili olarak ise yürütmenin başı devlet başkanıdır. Başkanlık sisteminden bazı farklarla ayrılan hükümet sistemi, temel olarak “Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği parlamenter sistemdir” Başkanlık sisteminden farkı olarak yürütmenin iki başlı olmasıdır. Yani tek bir başkan yoktur. Yürütme organı olarak başkanın görevini Bakanlar Kurulu ve cumhurbaşkanı üstenmiştir. Başkanlık sisteminden diğer bir farkı da Bakanlar Kurulunun, yasama organı dediğimiz; meclis, parlamentonun güvenine dayanmasıdır. Bu durumda Bakanlar Kurulunun bakanları güvensizlik oyu ile görevden alınabilirler. Bu sistemi uygulayan ülkeler; Çin Cumhuriyeti, Fransız Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’dur.

Başkanlık Sisteminin Özellikleri Nelerdir?

Başkanlık sistemini nasıl tanımlamamız gerektiğini söylerseniz, en tanımlayıcı olan özelliği yürütme organının nasıl ve ne şekilde seçildiğini sizlere anlatmamız gerekecektir. Başkanlık sistemi parlamenter sistemden ayıran en temel özellik, yürütme organının biçimi ve rolü ile ilintilidir. Peki, başkanlık sisteminde yürütme organı nasıl işler? Başkanlık sisteminde yasama, yargı ve yürütme sert bir şekilde birbirinden ayrılmıştır. Şimdi sizlere başkanlık sisteminin özelliklerini anlatarak bu konuya daha da açıklık getirebiliriz.

Devlet başkanı yasa öneremez fakat yasama organının yani parlamentonun yapmış olduğu yasayı veto etme hakkına sahiptir. Buna rağmen yasama organından nitelikli bir çoğunlukla bu veto iptal edilebilir.

Sabit bir başkanlık süresi vardır. Seçimler kurgulanmış tarihler çerçevesinde yapılır. Güvensizlik oyu ile hükümet düşürülüp erken seçim düzenlenemez.

Yürütme erki tektir. Kabine üyeleri devlet başkanıyla birlikte çalışır ve yürütme ile yasama organlarının ilkelerinin uygulanma zorunluluğu vardır. Başkanlık sisteminde devlet başkanının bakanlar kurulu için önerdiği adaylar ve hakimler yasama organı tarafından onaylanmalıdır. Devlet başkanı; kabine üyeleri, ordu veya yürütme erkinin herhangi bir çalışanını yönetme yetkisine sahiptir. Ancak fesh etme veya emir verme gibi bir yetkisi yoktur.

Başkan ifadesi sadece başkanlık sistemiyle yönetilen ülkelere has bir terim değildir. Aynı zamanda yasal yollarla seçilmiş olsun ya da olmasın, baştaki diktatörler için de kullanılır.

Asli Özellikleri;

Başkanlık sisteminin temel ayırt edici özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür:

Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir.
Yürütme organı tek kişiden meydana gelir.
Yürütme yasamanın güvenine dayanmaz.

Tali Özellikleri;

Başkanlık sistemi olarak kabul edilmesi için mutlaka 3 asli özelliğinin olması şartı vardır. Ancak tali özelliklerin bulunması şartı yoktur.

Yürütme yasamayı fes edemez.
Yürütme organında görev alan biri aynı zamanda yasama da görev alamaz.
Başkan, yasama organının çalışmasına katılamaz.

Başkanlık Sisteminin 4 Ana Avantajı Nedir?

Başkanlık sisteminin kabul edilmesiyle birlikte 4 temel avantajı söz konusu olacaktır. İşte, başkanlık sisteminin olumlu yönleri;

1) Doğrudan Yetki;

Başbakan genellikle milletvekilleri tarafından, devlet başkanı ise doğrudan halk tarafından seçiliyor. Buna göre başkanlık sisteminin destekçileri, halk tarafından doğrudan seçilmiş olacak, yasama organı tarafından dolaylı yollarla seçilmiş bir lidere kıyasla daha demokratik yollarla seçilme imkanının olduğu görüşünü savunur. Başkanlık sisteminde oy verenler birden fazla seçiciler kurulu seçeneği sayesinde politik isteklerini daha net bir şekilde ortaya koyabilecekler.

Devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçilmesi ona daha fazla sorumluluk yükleyecektir fakat bunun yanında devlet başkanı kendisini seçen vatandaşların istediği yönde hareket etmemesi halinde yönetimden alınamaz.

2) Kuvvetler Ayrılığı;

Başkanlık sisteminde yasama ve yürütmenin birbirinden ayrılması, her iki birimin de birbirini karşılıklı olarak denetlenmesini sağlar. Parlamenter sistemde yasama ve yürütmenin birlikte hareket etmesinden dolayı karşılıklı olarak birbirlerini eleştirmesi çok nadir olarak görülür. Başkanlık sistemiyle birlikte denetim güçlenerek makamların kötüye kullanılmasının önüne geçtiği ön görülür.

3) Hızlı Karar Alma Mekanizması;

Başkanlık sisteminde karar alma mekanizması daha hızlı işliyor. Parlamenter sistemde bir başbakan alacağı kararda yasama yani meclisin desteğine ihtiyaç duyarken, başkanlık sistemindeki cumhurbaşkanı daha az bağlıdır fakat bazı kesimlere göre bunun kuvvetler ayrılığını yavaşlatıldığı yönde etkisi olduğu söylenir.

4) İstikrar;

Sabit bir görev süresi olan devlet başkanı her an değişebilecek bir başbakana göre daha istikralı bir ortam yaratabilir.

Başkanlık Sistemine Yöneltilen Eleştiriler Nelerdir?

Otoriter Rejime Olan Yönelim

Bazı siyaset bilimcilere göre anayasal olarak stabil olunmadığı söylenir. Fred Riggs gibi bazı siyasetçiler başkanlık sistemine geçilmeye başlanmasıyla birlikte her ülkede bu sistem otoriter bir rejime dönüşmüştür. Dana D. Nelson, 2008 yılında yayınlanan Bad For Democracy kitabında ABD’deki başkanlık sisteminin demokratik olmadığını söyler.

Kuvvetler Ayrılığı

Başkanlık sisteminde yasama ve cumhurbaşkanı birbirlerine paralel olarak çalışır. Eleştirmenler bu durumun istenmeyen siyasi çıkmazlara neden olabileceği ve bu doğrultuda cumhurbaşkanı ve yasama meclisinin karşılıklı olarak birbirlerini suçlamaya gideceğine neden olacağı söyleniliyor.

Liderlik Değişiminde Engeller

Seçilen devlet başkanı görev süresi dolmadan görevinden alınamaz. Eleştirmeler bunu çok büyük sorun olarak görürler.

Ülkelerin Siyasi Geleneklerine Göre Farklılıklar

Başkanlık sistemi her yerde aynı şekilde işlemiyor. Dünyada başkanlık sisteminin en iyi işlediği yer ABD’dir. Oysaki başkanlık sistemi bir çok ülkede mevcuttur. Tüm yürütme gücünün devlet başkanının elinde toplanması, demokratik denge gücünün yeterince güçlü olmadığı toplumlarda kolayca otoriter rejimlere yol açmaktadır.

Başkanlık Sistemi ile Yönetilen Ülkeler Hangileridir?

Başkanlık sistemi ile yönetilen birçok ülke vardır. Ancak başkanlık sistemi her ülkede aynı şekilde işlemiyor. Bunun nedeni toplumların birbirinden farklı olan gelişmişlikleri, kültürleri ve yapılarıdır. Sizlere şimdi de dünya üzerinde başkanlık sistemiyle yönetilen ülkeleri sıralayacağız.